De winst van het sociaal domein
Na zes jaar ervaring weten gemeenten goed wat werkt in het sociaal domein en wat verbetering behoeft. Inwoners zijn tevreden én de kosten stijgen minder hard dan elders in het zorgstelstel. Mensen in een kwetsbare positie kunnen rekenen op gemeenten, de samenleving wordt gezonder dan ze nu is. Het doel is om mensen zich vitaal en van waarde te laten voelen in de samenleving. Hiervan afgeleid staat Nederland voor drie maatschappelijke kernopgaven om maatschappelijke winst te ontketenen. Een belangrijk inzicht is om het sociaal domein te zien als een investeringsmogelijkheid en niet langer als een kostenpost, door zorg te voorkomen en de totale kosten van zorg en ondersteuning terug te brengen. De investeringen die hiervoor nodig zijn, verdienen zich terug in andere domeinen: een gezondere samenleving, een sterkere arbeidsmarkt, een aantrekkende economie. De hefboomwerking van het sociaal domein.
De beschrijving van deze winst van het sociaal domein is de kern van de boodschap die gemeenten in een propositie eerder dit jaar hebben afgegeven aan het nieuwe kabinet, samen met de uitnodiging om hier samen als overheden aan te blijven werken. De kernopgaven die de gemeenten hebben benoemd laten duidelijk zien dat het sociaal domein zich niet verengt tot de bekende decentralisaties maar onderdeel is van een groter geheel:
- Het herstellen van bestaanszekerheid. Het voorkomen van geldzorgen, mee kunnen doen in de samenleving en zekerheid van een geschikte en betaalbare woning reduceert stress en maakt mensen gezonder.
- Het makkelijker maken van gezond leven. Dit vermindert tweedeling in de samenleving op basis van sociaaleconomische gezondheidsverschillen, ook met het oog op de groeiende groep ouderen.
- Het verbeteren van kansengelijkheid. Een doorlopende aanpak van onderwijs en ontwikkeling richting arbeidsmarkt bevordert de bestaanszekerheid.
Het hebben van werk (en scholing) vormt hiervoor een belangrijke basis.
Deze manier van denken over het sociaal domein gaat de komende jaren steeds belangrijker worden. De decentralisaties, transitie en de transformatie komen steeds verder achter ons te liggen. Vanuit dit gedachtegoed draagt de titel van dit onderdeel van de Paragraaf grote projecten niet langer de naam Herstructurering sociaal domein maar Sociaal domein. Het sociaal domein is geen eigenstandig project of programma met een einddatum. Het sociaal domein is een ‘gewoon’ onderdeel van onze begroting.
Versterken sociale basis en ontschotting
In de Perspectiefnota 2022-2025 is uitgebreid ingegaan op de grotere ontwikkelingen voor Ede die naadloos aansluiten op de genoemde kernopgaven. Ondertussen blijven we werken aan het Versterken van de Sociale Basis en aan de verdere ontschotting tussen de sociale basis, de wmo, jeugd, participatie en werk.
De eerste komt tot uitdrukking in de leidende principes normaliseren en informeel is duurzaam, waarbij we de beweging naar de voorkant, naar preventie, versterken. De beweging krijgt onder andere vorm in de uitvoering van het Actieprogramma Versterken Sociale Basis. We moeten ons wel bewust zijn dat deze beweging uithoudingsvermogen vraagt en niet van de een op de andere dag gerealiseerd is. Transformeren en veranderen kosten tijd. Investeren in preventie betekent ook dat kosten veelal voor de baat uit gaan en dat het lastig is om smart geformuleerde relaties aan te wijzen tussen enerzijds de middelen die met een investering gemoeid zijn en anderzijds de besparing die dit oplevert door minder uit te geven aan zorgproducten.
De doorontwikkeling vraagt om innovatieve aanpakken die mogelijkerwijs een pilotachtig karakter hebben. We streven ernaar om zoveel mogelijk te werken met een zogenaamde evidence-based aanpak waarbij de effecten goed in beeld worden gebracht zodat meerwaarde en effectiviteit van een vernieuwende aanpak kan worden bepaald.
Langs de lijn van de leidende principes werken we steeds meer met 1 gezin, 1 plan, 1 regisseur.
Op landelijk niveau heeft Ede meegedaan aan de pilot Domein Overstijgend Samenwerken. Gekeken is naar de totale kosten en opbrengsten van zorgtrajecten, waarbij financiële belemmeringen zijn weggenomen tussen verschillende financieringsstromen (Zvw, Wlz, Wmo). De klant centraal in plaats van proberen de klant te verschuiven naar een ander loket omdat dat voor je eigen organisatie het goedkoopst is. De resultaten zijn positief en inmiddels heeft de gemeente hiervoor als een van drie gemeenten geld ontvangen van het Rijk. Ede is ook partner van zorgverzekeraars en diverse instellingen in de regio om via de lijn van gezondheid een soortgelijk gedachtegoed na te streven. We onderzoeken nu of we in 2022 een vervolg aan het initiatief kunnen geven.
Extra middelen jeugdzorg en hervormingsagenda
Kort voor het zomerreces hebben gemeenten € 1,3 miljard extra van het Rijk voor 2022 ontvangen als uitvloeisel van een langlopende discussie over de tekorten in de jeugdzorg. Voor Ede komt dit neer op € 9 miljoen, wat in de tijd onder invloed van diverse maatregelen afneemt naar € 5,4 miljoen. Voor de jaren 2023 en verder laat het demissionaire kabinet een besluit aan een volgende regering. Ede maakt geen gebruik van de mogelijkheid om dit geld voor 75% voor de latere jaren in te boeken.
Het toegekende geld is niet vrijblijvend en het dossier is daarmee nog niet gesloten. Met het extra geld zijn de structurele problemen in de jeugdzorg, die op blijven lopen, niet opgelost. Gemeenten en Rijk zijn aan zet om samen een ontwikkelagenda te realiseren die moeten leiden tot afspraken die leiden tot een beter jeugdstelsel. Andere vormen van inkomen, bekostigen en verantwoorden van jeugdhulp zijn nodig. Veel vragen over de ontwikkelagenda zijn nog onbeantwoord, (financiële) onzekerheden op dit terreinen blijven de komende tijd. Zowel aan de uitgavenkant, de ontwikkeling van de werkelijke kosten als aan de inkomstenkant.
Ombuigingen
In de perspectiefnota hebben wij uitgebreid verslag gedaan van voortgang van de ombuigingen in het sociaal domein. We houden vast aan de koers die we hebben ingezet. De conclusie van toen is ongewijzigd. In meerjarig perspectief hebben we voor € 14,3 aan bezuinigingen gerealiseerd of lopen we op schema om deze te gaan realiseren. Daarmee rest nog een opgave van € 2 miljoen om in te vullen.
Risico’s en onzekerheden
Het risicoprofiel van het sociaal domein is voor deze programmabegroting naar beneden bijgesteld. De risico’s in voorgaande planning & controldocumenten waren gebaseerd op het niet realiseren van de omvang van de totale taakstelling. Op basis van de voortgang waarover we gerapporteerd hebben in de perspectiefnota, is een overkoepelend risico sociaal domein vastgezet op de resterende opgave.
Naast risico’s hebben we te maken met tal van onzekerheden en kansen die we redelijkerwijze niet terug kunnen rekenen naar financiële gevolgen, zoals bijvoorbeeld de in programma 3 genoemde ontwikkeling van jeugdzorg. Dit soort niet te kwantificeren onzekerheden is niet opgenomen in het risicoregister.
Monitoring en sturing
Beschikbaarheid van betrouwbare informatie is van essentieel belang om tijdig te kunnen reageren op wat in onze leefwereld gebeurt. Deze wereld is complex en continu in beweging. Data-analyse helpt ons (grotere) verbanden te zien. De kracht van datagedreven sturing is evident. Hoewel we op dit terrein al het nodige hebben neergezet, verslapt onze aandacht niet om ons hierin te blijven ontwikkelen.
Hetzelfde geldt voor het 'runnen' van het veelal ingewikkelde samenspel met tal van partners in het veld. Met het hiervoor in 2021 en 2022 beschikbaar gestelde budget geven wij aan laatstgenoemde thans invulling.