Financiën

Inleiding
In besprekingen over perspectiefnota en programmabegroting wordt de ontwikkeling van de algemene uitkering met meer dan gemiddelde aandacht gevolgd. In relatie tot het onze verhouding met het Rijk spelen een aantal omvangrijke dossiers die nog niet tot afrondende besluitvorming hebben geleid.

• De financiële positie van gemeenten is zeker de laatste jaren vrij dramatisch verslechterd. Stelselmatig zijn deze signalen door het Rijk genegeerd dan wel vooruitgeschoven. Zeker in relatie tot grote dossiers als klimaat, woningbouw e.d. is steun en leiding van het Rijk onontbeerlijk.
• De arbitragecommissie Jeugd heeft een uitspraak gedaan over het benodigde structurele budget jeugd. Voor de jaren 2021 en 2022 is hier door het Rijk in tegemoet gekomen. Voor de volgende jaren is dit de verantwoordelijkheid van het (nieuwe) kabinet.
• De wijze van verdelen over de gemeenten van de middelen gemeentefonds verandert (‘herijking’, waarbij de omvang van de middelen gelijk blijft). Dit leidt tot forse herverdeeleffecten en daarmee tot grote onrust. Op dit moment liggen de voorstellen ter advisering en consultatie bij de Raad voor het Openbaar Bestuur en de VNG. Besluitvorming over de invoering, voorzien per 2023, is aan het nieuwe kabinet.
• De trap-op-trap-af systematiek van Rijk naar gemeenten is als gevolg van de coronacrisis voor de jaren 2020 en 2021 buiten werking gesteld. Bij de herstart zal een nieuw instapniveau moeten worden bepaald. Hierover zijn nog geen afspraken gemaakt en dit wordt zo goed als zeker overgelaten aan het nieuwe kabinet.
• De aanpak van de coronacrisis heeft geleid tot een fors opgelopen staatsschuld (echter nog altijd binnen de grenzen van de Europese afspraken). Op enig moment wordt dit weer afgebouwd met mogelijke gevolgen voor het gemeentefonds.

 
In dit hoofdstuk worden de effecten van de septembercirculaire 2021 toegelicht.

Accres
De uitkering uit het gemeentefonds ontwikkelt zich onverwacht positief. Het demissionair zijn van het kabinet zou leiden tot een beleidsarme begroting en daarmee tot een beperkte groei van de rijksuitgaven. Dit blijkt in veel mindere mate het geval te zijn. De hoger dan verwachte economische groei leidt tot meer begrotingsruimte.
Tegelijkertijd was een groei van het accres te verwachten als gevolg van de loon- en prijsontwikkeling. In de Perspectiefnota 2022-2025 werd een nadelig verschil zichtbaar tussen de gemeentelijke kostenontwikkeling en de door het Rijk gehanteerde uitzettingen. Het nadeel uit de perspectiefnota is nu grotendeels ingelopen.
De achterliggende oorzaak van de positieve uitschieter in 2021 wordt in de circulaire vooral in algemene zin toegelicht. Ontwikkeling van onderliggende aantallen, waardeontwikkeling onroerend goed e.d. Daarnaast is sprake van een toevoeging van € 1,3 miljoen vanuit het BTW-compensatiefonds (BCF). Gemeenten kunnen de betaalde BTW declareren bij het BCF. Het Rijk houdt rekening met een totaalbedrag van € 3,25 miljard. Op het moment dat gemeenten minder declareren dan wordt het verschil gestort in het gemeentefonds en andersom.

Opschalingskorting
Het vorige kabinet stuurde aan op de vorming van grotere gemeenten. Verondersteld werd dat dit in 2025 te bereiken eindperspectief zou leiden tot besparingen in de vorm van schaalvoordelen, vereenvoudiging regelgeving, minder dubbeling in taken etc. Deze voordelen zijn in de vorm van een korting op het gemeentefonds verwerkt. In 2025 leidt dit voor Ede tot een uiteindelijke korting van ruim € 5 miljoen.
Om de gemeenten tegemoet te komen in het kader van de financiële zorgen heeft het kabinet in de vorige septembercirculaire deze korting geschrapt voor de jaren 2020 en 2021. In deze circulaire wordt de korting 2022 eveneens geschrapt.

Accres - indexering
In bovengenoemde ontwikkeling van het accres wordt rekening gehouden met de toekomstige loon- en prijsontwikkeling. Conform de gebruikelijke systematiek wordt dit gereserveerd.

Jeugdzorg
In de Perspectiefnota 2022-2025 is de extra uitkering Jeugd als gevolg van arbitrage vooruitlopend op de besluitvorming voor het jaar 2021 in z’n geheel ingeboekt. Dit valt binnen de algemene uitkering lager uit omdat een deel wordt toegekend via een specifieke uitkering.

Corona gerelateerde mutaties
Het Rijk stelt middelen beschikbaar voor de kosten en/of derving van inkomsten als gevolg van corona. Middels de septembercirculaire ontvangen we een bedrag van € 2 miljoen. De middelen komen bovenop de gelden die zijn genoemd in de tabellen van de Paragraaf Gevolgen coronacrisis. We voegen dit toe aan de Reserve Steun en Herstel Corona.

• Cultuurmiddelen

Als onderdeel van het steunpakket voor de culturele en creatieve sector ontvangen we middelen ter ondersteuning van de lokale culturele infrastructuur.

• Buurt- en dorpshuizen

Als onderdeel van het steunpakket voor de culturele en creatieve sector ontvangen we ter ondersteuning van de buurt- en dorpshuizen middelen ter compensatie van de extra uitgaven als gevolg van de coronacrisis

• Bijzondere bijstand (TONK)

Voor de uitvoering van de Tijdelijke Ondersteuning voor Noodzakelijke Kosten (TONK) ontvangen we middelen. De TONK is bedoeld voor huishoudens die door de huidige omstandigheden te maken hebben met een onvoorzienbare en onvermijdelijke terugval in hun inkomen, en die daardoor noodzakelijke kosten niet meer kunnen voldoen en waarvoor andere regelingen niet of onvoldoende soelaas bieden. Dat geldt bijvoorbeeld voor werknemers die hun baan verliezen en geen recht (meer) hebben op een uitkering, of voor zelfstandigen die vanwege de coronamaatregelen hun opdrachten zien verdwijnen maar geen aanspraak op de Tozo kunnen maken. Maar ook burgers die al in 2020 ingestroomd zijn in een uitkering (WW, Bijstand of Tozo) vanwege de coronacrisis, maar waarvoor de hoogte van de uitkering onvoldoende is om de vaste lasten te betalen, komen in aanmerking voor de TONK.

• Schuldenbeleid en bijzondere bijstand

Gelet op de voorziene toename van de armoede- en schuldenproblematiek als gevolg van corona zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor zowel schuldenbeleid als de bijzondere bijstand.

• Re-integratie dienstverlening bijstandsgerechtigden

Als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet extra middelen beschikbaar voor de re-integratie van bijstandsgerechtigden. Dit betreft zowel het op peil houden als het zo nodig intensiveren van de dienstverlening.

Uitvoeringskosten Sociale Verzekeringsbank Jeugd en Wmo
De Sociale Verzekeringsbank faciliteert in opdracht van onder meer gemeenten bij de uitvoering van het persoonsgebonden budget (PGB) in de Jeugdwet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Doel is om budgethouders zo effectief en efficiënt mogelijk te ondersteunen bij de invulling van hun zorgbehoefte, waarbij zij zoveel mogelijk zelf de regie kunnen behouden.

Nacalculatie mobiliteitshulpmiddelen Wlz
Op 1 januari 2020 is de hulpmiddelenzorg aan cliënten die in een Wlz-instelling wonen vereenvoudigd. Vanaf deze datum worden mobiliteitshulpmiddelen (zoals een rolstoel en een scootmobiel) voor alle cliënten in een Wlz-instelling verstrekt vanuit de Wlz en niet meer vanuit de Wmo 2015. Hiervoor zijn al eerder middelen overgeheveld naar de Wlz. Daarbij zijn het ministerie van VWS en de VNG overeengekomen dat op basis van realisatiegegevens nacalculatie plaatsvindt. Deze mutatie betreft de nacalculatie vanaf 2021.

Breed offensief
Het wetsontwerp Breed offensief beoogt processen te stroomlijnen en te harmoniseren om op die manier meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te krijgen. Dit wetsontwerp is vanwege de demissionaire status van het kabinet controversieel verklaard. Een deel van de activiteiten is echter niet afhankelijk van een wetswijziging en kan toch worden uitgevoerd.
Het gaat onder andere om het stroomlijnen van de administratieve werkprocessen rondom loonkostensubsidie, het uniformeren van de loonwaardebepaling en werkgeversdienstverlening.

Landelijke structuur interventieteams
In de Landelijke Structuur Interventieteams (LSI) werken gemeenten samen met andere overheidsorganisaties ter voorkoming en terugdringing van belasting- en premiefraude, toeslagenfraude, uitkeringsfraude, overtredingen van arbeidswetgeving en daarmee samenhangende misstanden zoals door de LSI aangeduid.

BTW-afval
Over de Nedvang opbrengsten (plastic, metaal en drankkartons) dragen we btw af. Via het BTW Compensatiefonds ontvangen wij die terug.

Toezicht en handhaving gastouderopvang
Voor onze handhavingstaak in kinderopvang en gastouderopvang ontvangen wij middelen.

Rijksvaccinatieprogramma
Met ingang van 1 januari 2022 worden naast meisjes ook jongens gevaccineerd tegen het Humaan Papillomavirus. De benodigde middelen zijn overgedragen aan de gemeenten.

Europese richtlijn energieprestatie gebouwen
De Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD III) heeft als doel om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht en de handhaving.

Gezond in de stad
Het stimuleringsprogramma Gezond in de Stad (GIDS) wordt voortgezet in het jaar 2022.

Aanpak laaggeletterdheid
Als gemeente ontvangen we middelen om laaggeletterden te bereiken en van een passend aanbod te voorzien.

Beschermd wonen
Het centrumgemeentelijke budget Beschermd wonen is verlaagd omdat meer cliënten dan oorspronkelijk geraamd zijn overgegaan van de Wmo Beschermd wonen naar de Wlz.

Participatie
Het UWV voert structureel de no-riskpolis uit voor de gehele gemeentelijke doelgroep banenafspraak en nieuw beschut werk. Om dit te financieren zijn middelen verschoven van het gemeentefonds naar het UWV.

Vrouwenopvang
Geactualiseerde aantallen in de maatstaven leiden tot een beperkte bijstelling.

Maatschappelijke opvang
Geactualiseerde aantallen in de maatstaven leiden tot een beperkte bijstelling.